Veel openbaar zwemwater sterk verontreinigd

HILVERSUM- Veel open zwemwater in Nederland is sterk verontreinigd met chemicaliën. Het journalistieke onderzoeksplatform Pointer (https://www.nporadio1.nl/fragmenten/pointer/8662defc-ab4f-4b22-965d-26e2d28214f5/2023-06-29-uitstekend-zwemwater-vol-chemicalien) (KRO-NCRV) analyseerde data van waterschappen en Rijkswaterstaat, hieruit blijkt dat de normen voor oppervlaktewater fors worden overschreden door giftige of kankerverwekkende stoffen. 

Zo wordt in de recreatieplas Merwelanden bij Dordrecht 331 keer teveel PFAS aangetroffen, een groep stoffen die kankerverwekkend zijn en het immuunsysteem verzwakken. Het gaat hier om een andere plas dan waar Zembla deze week over berichtte. Ook waarschuwen Vlaamse onderzoekers voor zeer hoge gehalten PFAS in zeeschuim. Zij adviseren ouders met kleine kinderen het contact met dit schuim te beperken. 

Toch is de zwemwaterkwaliteit volgens provincies en Rijkswaterstaat er op de meeste plaatsen ‘uitstekend’. Ook hangt op een aantal zwemlocaties de Blauwe Vlag, een keurmerk voor onder meer schoon zwemwater. Deze instanties kijken voor de beoordeling van het zwemwater alleen naar twee poep-bacteriën: enterococcen en e-coli. Daarnaast controleert de provincie op blauwalg. 

Merwelanden onder de rook van Chemours 
Een van die Blauwe Vlag-locaties is de recreatieplas Merwelanden bij Dordrecht. De plas ligt onder de rook van de omstreden fabriek van Chemours (Dupont) waar PFOA uitgestoten werd. Het water blijkt dan ook een hotspot van PFOA: Concentraties bedragen gemiddeld 100 nanogram per liter, 331 keer de grenswaarde die het RIVM veilig acht voor oppervlaktewater.

Zwemmers worden daar bij de plas niet over ingelicht. Het waterschap Hollandse Delta deed de metingen. Dat waterschap acht zwemmen nog steeds verantwoord. “De gehalten die we tegenkomen in het zwemwater zijn ruim beneden de norm voor zwemwater van 240 nanogram die het RIVM in 2020 heeft berekend.”

Maar één meting komt zelfs daar boven uit, blijkt uit de dataset van Pointer, op 14 juni 2021. Daarmee geconfronteerd zegt Timmers: “Dat klopt, maar we hebben in 2021 acht keer gemeten. De andere metingen vallen allemaal lager uit dan die 240 die wij als grens hanteren.” De Blauwe Vlag kan blijven hangen.

Cocktail van stoffen, mengsel van normen 
Maar PFAS is niet het enige dat ons omringt als we in dat ‘uitstekende’ zwemwater duiken. PFAS, PAK’s, kwik In open water kom je een cocktail tegen van zorgwekkende stoffen die de wettelijke normen uit de Kaderrichtlijn Water overschrijden. De Westerschelde spant wat dit betreft de kroon.

Ook in het Ketelmeer (Strand Schokkerhaven, zwemwater ‘uitstekend’) komt gemiddeld negen keer teveel kwik en vijf keer de norm aan PFOS gemeten en er zit ook te veel benzo(a)pyreen in het water. In het Haringvliet (recreatieterrein Hellegatsplein, zwemwater ‘goed’) komt kwik zeven keer boven de norm, PFOS vijf keer en benzo(a)pyreen overschrijdt in het grootste deel van de metingen in 2021 gemiddeld twintig keer de norm. 

Schadelijk?
De kennis over wat het mengsel aan gifstoffen met een mens doet, staat nog in de kinderschoenen, zegt toxicoloog Jacob de Boer. “Ik zou zeggen: een enkele keer zwemmen in zulk water kan geen kwaad. Maar ik zou in onze rivieren niet dagelijks gaan zwemmen.” Een woordvoerder van Rijkswaterstaat laat weten: “De normen uit de Kaderrichtlijn Water zijn niet gebaseerd op de vraag of er in dat water kan worden gezwommen. Deze normen zijn strenger dan dat. Dat betekent dat het nog steeds veilig kan zijn om te zwemmen in een water dat niet voldoet aan de waterkwaliteitsnormen.” 

‘Beperk het contact met zeeschuim’ 
Een ander verhaal wordt het met zeeschuim. Dat schuim vormt zich van nature in zout water, maar PFAS hoopt zich in het schuim op, ontdekten onderzoekers van het Vlaamse instituut VITO. Langs de Vlaamse kust vonden ze in enkele schuim-monsters zeer hoge concentraties PFAS. Kinderen die hapjes of slokjes nemen van het schuim, zouden teveel PFAS binnen kunnen krijgen. De onderzoekers adviseren daarom het contact met zeeschuim te beperken. Dat geldt ook voor surfers, zegt Stefan Voorspoels van VITO. Het is volgens de experts van VITO aannemelijk dat dit probleem zich niet beperkt tot Vlaanderen. Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Holland laten momenteel onderzoeken hoe het met de concentraties PFAS in het zeeschuim in Nederland staat.